آموزش الکترونیک عمومیآموزش

مقاومت یا resistor

مقاومت یک عنصر غیر فعال (Passive) است که تقریباً در تمامی مدارهای الکترونیکی کاربرد دارد. مقاومت ها در انواع مختلفی موجود هستند. متداول ترین نوع مقاومت، مقاومت با نوارهای رنگی است. بطور کلی وجود مقاومت در مدار باعث تقسیم شدن ولتاژ و محدود شدن جریان می شود. از این خصوصیات در موارد بسیاری همچون بایاس ترانزیستور، فیلتراسیون، در مدارهای اسیلاتور و تایمر بعنوان مقاومت زمان بندی و به عنوان فیوز جهت حفاظت از مدار (مقاومت فیوزی) و… استفاده می شود. مقاومت ها در انواع متفاوتی موجودند اما بطور کل به دو دسته ی ثابت و متغیر تقسیم می شوند.

مقاومت های ثابت

شامل مقاومت های کربنی. فیلم فلزی. سیمی و فنری، آرایه ای و…. می باشد.

مقاومت کربنی (Carbon film resistor)

 مقاومت کربنی همان مقاومت با نوارهای رنگی است که پرمصرف ترین نوع مقاومت است و اکثر افراد مقاومت را با این شکل می شناسند و در توانهای ۱/۸، ۱/۴، ۱/۲، تا پنج وات موجودست و دارای چهار نوار رنگی است. ازاین نوع مقاومت بعلت درصد خطا و ضریب دمایی بالایی که دارد در مدارهای حساس و ابزار دقیق استفاده نمی شود (افزایش دمای این مقاومتها موجب نویزپذیری و تغییرات نسبتاً زیادی در مقاومت آنها می شود یعنی بازه ی تغییر اهمی آنها زیاد است) نوار رنگی چهارم دراین مقاومتها مربوط به درصد خطا (تلرانس) می باشد که معمولاً به رنگ نقره ای و طلایی است (اکثراً نقره ای و کمتر طلایی) نقره ای به معنای درصد خطای ۵ درصد و طلایی ۱۰ درصد می باشد.

انواع مقاومت های کربنی
نماد-مقاومت

مقاومت فیلم فلزی (Metal film resistor)

این نوع مقاومت شبیه به مقاومت کربنی است اما دقت آن بیشتر و درصد خطایش کمتر می باشد و معمولاً رنگ بدنه ی آن آبی یا سبز کم رنگ و دارای ۵ نوار رنگی است. مورد مصرف آن در مدارهای حساس و دستگاه های اندازه گیری نظیر مولتی متر و دستگاه های آشکارساز مانند فلزیاب است. به دلیل استفاده از فلز در این مقاومت نمی توان از آن در فرکانسهای بالا استفاده کرد چراکه وجود فلز در ساختار آنها باعث ایجاد اثر خودالقایی و بروز عیب و ایراد و تداخل الکترومغناطیسی خواهد شد. نوع دیگر این مقاومت ها نوع ۶ نواره است که ازلحاظ دقت از نوع ۵ نواره بهتر است و در صنایع نظامی و هواپیماسازی کاربرد دارد.

مقاومت-فیلم-فلزی

مقاومت سیمی

مقاومت سیمی معمولاً به شکل فنر و دارای توان بالایی است و از آن معمولاً بعنوان محدود کننده ی جریان استفاده می شود از این مقاومت در مدار فن رادیاتور و بخاری خودروها جهت کاهش دور فن و در ورودی برخی منابع تغذیه ی سوییچینگ به منظور محدود نمودن جریان یورشی و… استفاده می شود. درصورتی که مقاومت سیمی را درون یک قالب سرامیکی سفید رنگ قرار دهند به آن مقاومت آجری می گویند.

مقاومت-سیمی

مقاومت آرایه ای یا شبکه ای

مقاومت آرایه ای Array resistor متشکل از چندین مقاومت است که درون یک قالب قرار گرفته اند. نحوه ی قرارگیری مقاومتها در قالب به دو صورت است، یا مقاومتها باهم ارتباطی ندارند و دوسر هریک از آنها از دیگری جداست و یا یکسر از همه ی آنها باهم یکی شده است. این مقاومتها در دونوع dip و smd موجودند و در مدارهایی که محدودیت فضا وجود دارد استفاده می شوند. به این مقاومت در نوع دیپ بخاطر شکل ظاهری، مقاومت شانه ای نیز می گویند. نمونه ی SMD مقاومت آرایه ای در برخی از واحدهای الکترونیکی خودروها (ECU) استفاده شده است. 

مقاومت-آرایه-ای
نمادهای-مقاومت-آرایه-ای
نمادهای-مقاومت-آرایه-ای

مقاومت متغیر

مقاومت متغیر دو نوع است. پتانسیومتر و رئوستا.

پتانسیومتر

پتانسیومتر دارای دو پایه ی کناری و یک پایه ی وسط است. مقدار مقاومت بین دو پایه ی کناری ثابت است اما مقاومت پایه ی سوم نسبت به پایه های کناری قابل تنظیم است. از پتانسیومتر برای تقسیم ولتاژ استفاده می شود. پتانسیومترها معمولاً در داخل دستگاه ها و مدارات الکترونیکی بمنظور تنظیم دقیق و کالیبراسیون تعبیه می شوند که دراین صورت برای یکبار تنظیم می شوند و پس از آن مانند یک مقاومت ثابت عمل می کنند. نمونه ای از کاربرد پتانسیومتر در مدارهای تایمر جهت تنظیم زمان است. قطعه ی بزرگتر از پتانسیومتر، ولوم است که تنظیم آن در اختیار کاربر بوده و معمولاً برای تنظیم کمیت های فیزیکی همچون رنگ و صدا و… استفاده می شود.

پتانسیومتر
نماد-پتانسیومتر
نماد-پتانسیومتر

ولوم و پتانسیومتر از لحاظ مدار داخلی هیچ تفاوتی باهم ندارند اما موارد مصرف آنها باهم تفاوت دارد هرچند که معمولاً می توان آنها را بجای هم در مدار بکار برد. روی بدنه ی ولوم ها علاوه بر مقدار مقاومت یکی از حروف A یا B نوشته می شود.

حرف A و B بروی ولوم بیان گر چیست؟

حرف A بیانگر ولوم با تغییرات غیرخطی مقاومت است و حرف B بیانگر ولوم با تغییرات خطی مقاومت است یعنی در نوع B با چرخاندن محور ولوم مقاومت پایه ی وسط نسبت به پایه های کناری بطور یکنواخت و خطی تغییر می کند مثلاً در یک ولوم صد کیلویی به ازای هر ۳۰ درجه چرخش محور ولوم، مقاومت به مقدار ده کیلواهم تغییر می کند یعنی تغییرات مقاومتی در نوع B از ابتدا تا انتها به یک اندازه است اما در نوع A تغییرات مقاومت از ابتدا تا انتها به یک میزان نیست و در هر بار چرخاندن محور، مقدار تغییرات بیشتر و یا کمتر خواهد شد (بسته به جهت چرخش محور ولوم) یعنی مثلاً در ابتدا تغییرات درهربار چرخش محور، یک کیلو سپس پنج کیلو و در انتهای محور ده کیلو خواهد شد (بطور ناپیوسته و غیرخطی).

ولوم
نماد-ولوم
نماد-ولوم

نوع دیگری از مقاومت متغیر قابل تنظیم مولتی ترن است. multi turn بمعنای چند دور می باشد و قطعه ای است دقیق تر از پتانسیومتر. یک ولوم ده کیلو اهم را با چرخش محور آن که کمتر از یک دور (حدود ۳۰۰ درجه) می باشد از صفر تا ده کیلو می توان تغییر داد که این باعث می شود تغییرات مقاومت ناگهانی باشد اما مولتی ترن چندین دور قابلیت چرخش دارد بنابراین تغییرات مقاومت پیوسته تر و با دقتی بالاتر انجام می شود.

مولتی-ترن

رئوستا

رئوستا همان پتانسیومتر یا ولوم است که یکی از پایه های کناری آن بی استفاده بوده و یا با پایه ی وسط یکی می شود پس رئوستا دارای دو پایه است و بعنوان تنظیم کننده ی جریان بکار می رود.

رئوستا

مقاومت های متغیر وابسته

تغییرات اهمی این مقاومت ها وابسته به تغییرات یک کمیت فیزیکی است. این مقاومت ها در چهار نوع موجودند.

مقاومت متغیر وابسته به دما TDR

به این نوع مقاومت ترمیستور نیز می گویند و در دو نوع ضریب حرارتی مثبت PTC و ضریب حرارتی منفی NTC موجودست. این مقاومتها در خودرو بعنوان سنسور دمای آب و هوا و در منابع تغذیه ی سوییچینگ به منظور محدود نمودن جریان هجومی و کنترل دور فن بکار می رود. همچنین در مدار بالاست لامپ های کم مصرف نیز از ترمیستور استفاده می شود.

مقاومت-وابسته-به-دما

مقاومت متغیر وابسته به ولتاژ VDR

به این نوع مقاومت وریستور نیز می گویند. این مقاومت درحالت عادی مدار باز است و دارای یک ولتاژ عملکرد می باشد که اگر ولتاژ دوسر وریستور برابر یا بیشتر از ولتاژ عملکرد شود دوپایه ی وریستور تقریباً اتصال کوتاه شده و منجر به سوختن فیوز و قطع مدار می گردد (جهت محافظت از سایر قطعات) بنابراین از وریستور جهت حفاظت از مدار دربرابر افزایش ولتاژ استفاده می شود. وریستور دارای پلاریته نبوده و در برق متناوب نیز کاربرد دارد. نمونه ای از کاربرد وریستور در ورودی منابع تغذیه ی سوییچینگ می باشد.

مقاومت-وابسته-به-ولتاژ
نماد-مقاومت-وابسته-به-ولتاژ
نماد-مقاومت-وابسته-به-ولتاژ

مقاومت متغیر وابسته به نور LDR

مقاومت وابسته به نور که به آن فتورزیستور نیز می گویند تغییرات روشنایی محیط را بصورت تغییرات اهمی آشکار می کند بطوریکه در محیط تاریک و کم نور مقدار مقاومت آن زیاد است (درحد چندصد کیلو یا چند مگا اهم) و با تابش نور به سطح آن مقدار مقاومتش کاهش قابل توجهی می یابد. سطحی که نور محیط به آن می تابد صاف و صیقلی است و با لایه ای شفاف پوشیده شده. از این مقاومت در فتوسل یا در مدارهای سنجش روشنایی استفاده می شود.

مقاومت-وابسته-به-نور
نماد-مقاومت-وابسته-به-نور
نماد-مقاومت-وابسته-به-نور

مقاومت متغیر وابسته به میدان مغناطیسی MDR

مقدار اهمی مقاومت متغیر وابسته به میدان یا MDR وابسته به شدت میدان مغناطیسی است بطوریکه هرچه تحت تاثیر میدان قوی تری قرار بگیرد تغییرات اهمی آن شدید تر خواهد بود. این نوع مقاومت دارای ضریب حرارتی منفی بوده و تحت تاثیر افزایش دما مقاومت آن کاهش می یابد.

مقاومت-متغیر-وابسته-به-مغناطیس
نماد-مقاومت-متغیر-وابسته-به-مغناطیس
نماد-مقاومت-متغیر-وابسته-به-مغناطیس

نکته: عنصر دیگری که وابسته به میدان مغناطیسی است ریت سوییچ یا ریت رله می باشد که دارای دو حالت قطع و وصل است. این عنصر دارای دو پایه است که درحالت عادی به هم اتصال ندارند اما تحت تاثیر میدان مغناطیسی اتصال بین آنها برقرار می شود یعنی یک کلید وابسته به میدان مغناطیسی می باشد.

(کارساز)

نوشته های مشابه

‫6 دیدگاه ها

  1. با عرض خدمت جنابعالی همکاران محترم و اساتید لطف جنابعالی و همکاران نبود بنده هیچ وقت نمی توانستم خودرو خود را تعمیر کنم زیرا پول نداشتم انشالله همچنان پایدار و در هر زمینه کاری برای شما و همکارانتان آرزوی موفقیت می کنم با تشکر علوی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا